Mary Ruma Rohpahahpa

                                        By A. Zawngia, I yr. B.D. JRTS, Shillong.

 Kô hrawhhleipangawh tlai a vaw sie ha na, chahrasala my thai rima awpa châ vei. Moto ta thyutlia daihti liata hmo tlôpa – a phana lâ tlyma, a pha leina lâ tlyma, a piepasuna daihti tlyma, a piechheina daihti tlyma hnei chyu pi ta. A zydua ta athei khai tiah leipa pi ta, a zydua ta my khai hra ma pi. Mypazy y hra sala, kheihhhawhpa daihti tlyma cha chhôhso liata thi thai leipa hluhpi a y hra. Chahawhpazy cha ko reipi hmah khô ha hra sala kha a thieh heih tyh. Daihti a kho hapa cha atyh heih awpa ta tlyma, kuahnaoh heih awpa ta tlyma khoh kaw hra ei sihla, vaw  kua pakhua thai khao awpa cha rima vei. Eima piechheinazy chhao taopathi awpa khoh kaw hra ei sihla taopathi thaipa cha hra vei. Daihti cha vaw tlô ta, a khô lyma tyh. Cha hawhpazy hry  liata ei my thai rima leipa cha he Mary Ruma Rohpahahpa thâtih he a châ.

Mohropazy hawhta satlia hmipha kawpa cha leipa na ta, poh-raoh a tlai kawpa cha hra va na. Ei nô nata paw chhao mohropazy hlata khihsa thei viapa châ hra veih ei. Chavata he khizaw liana heta kei cha apalai nawpa sakha hmâh hnei va na. Thyudyu daihti liata chhao laihsazy ta na patypama tu hra leipa ei ta, laihsazy vata hropahah leina taihta paloh buana hnei hraoh hra va na. Chahawhpa duasu liata a duah awpa khoh hra va na. ‘ Thei sala’ tahpa pachâpa ta hmo a thei lei awpa sadu thlie beih hra va na. Keima y ta tlâ y na ta, ahyhmah pabua leipa na ta, ahyhmah na pabua hra vei. Cha hawhta ahy palôh hmâh ei pachhie leipa vata Chôkhazohpa Vabyhna deikua cha ei to thlyu aw tahpa ta keima sasyh ta hna ei panga tyh.

Mohropazy hawhta chysia phapa nata marupazy hnei hra vei sala, ei hnei chhopa liata paloh apatlah lyma na ta, a pha leipa chhao ta azakhei beih hra va na. Sâkha, ei siepasa chaino chhao ta thlah ei palôhna tyhpa nata hna ei pangana tyhpa cha Abeipa ta Novâhna byhna ei topa he a châ. Achuhaipa cha na ta, ei ngiah chaipa cha he he cha ta, he hleikhô hmohropa a ypa ta pahno va na. Kheihhawhpa rai a chu sala, mohropazy hawhta a yzie nata a tao dah thlai patu thei hra na ta. A châhta cha mohropazy hlata chhao ta ei no a vâh chatlie viana daihti a y tyh. Apalaina cha hraoh leipa sala, khataih su lia rai, a kheihhawhpa py rai achu  sala athai leipa py liata y beih hraoh leipa na ta. Athai viapa py liata ei y tyh hra. Achhâpa châpa ta ei pahnopa cha, mohrozy hlata pachâ via na ta, tiama ei papua tyhna vâta a cha. Chavata atanoh liata mohropazy pachapa ta duasu chhie viapa liata a duah hr’aw sala, na mohnao hr’ei sala papeisa hlei na; myla hanoh liata duasu pha viapa liata ei dua thlyu aw tahpa keima liata hnabeiseihna khacha hnei na ta. Yzie hnei lei awpa liata apatypamasa khoh hlei hra va na.

Tlaikaopa rah liata achuna pazao awpa cha na ta. Tlaikaopa reih (Mawreih) thai kaw leipa na ta; Mongyureih tlyma, Hindi tlyma thai via hlei hra va na. Ei thai leipa vata pei tah kaw hlei hra va na. Ei chhuahna hawh tlai ta Pachhunga University College liata PU (Science) achu awpa ta Admission chhao hmo hra na ta. Ei pazao thaoh nota ahyhma hmiapahnopa hnei hra va na. Ei vaduapa ma a cha va tly, vahneipa tlyma, Mararah tawhta azupa eima Class liata y tla veih ei. Kei deita ta Class cha athaona tawhta phahnai a ngiah kawpa ta kiah pathao lyma hra na ta. Atanoh taih kha ei thei thlah ha, Roll No.34 na ei châ. Class chhao Section A  nata Section B ta apachhaih pi ta. Kei cha Section A ei cha. Section he sano ta apachhaih hra ei sihla, achâhta cha apahlyh tyh pi ta. A châhta Section B la eima pahlyh no yta, a châhta keimo Section la miah ama vaw pahlyh tyh. He daihti he keima chata daihti peimawh kawpa athaona cha a vaw châ haw.

Rei hapa hawhta ahyhma viasa hmiapahnopa ei hnei leipa vata ei yru kaw tyh ta. Kei deita ta Class Room la a ngia na ta, kei deita ta atyuh na ta, kei deita ta pua na ta, tlâ ei di heih tyh. A chahta Combined Class eima hnei nota ei kiapah liatazy a vaw tyuh tyh hra ei sala, hmiapahnopa ama cha leipa vata bie achho beih hlei leipa na ta. Amo ta chhao bie na chho hlei hra veih ei. Khatita ma viasazy ei hnei hr’aw vâ i, tahpazy pachâ tyh na ta. Tao awpa a soh kawpa tyhpa vata Off-Period liata ahlaihlapazy sai tyh na ta. Pachapahria leipa pi ta yru papai nawpa hmo sakha tao awpa ei pahno ha. Kei deita ta lathloh kiahta liata atyuh na ta, ahlaihlapazy ei sai ngahainona chata laihsa nawh pathâh he avy ei ta, chapaw (ama va-iapenawh) thatih vaw reih laih nga kaw ei ta. ‘Awi… ani ka hmu hi chuan ka thi tawp… pa ka ti bawn tawp… I hria em…’ tahpa ama reipa cha sia kawpa ta thei na ta. Ama hmisia kaw sai ta, ama hry liata pakha chhochhi cha ‘mo-ai’ a chhih vei. Moh via na sia via, tah ta. Ano cha ama hry liata a reih chyh via chai ta, noza apasoh via chaipa chhao a cha hra.

A noh hro ta chhao Off-Period maih liata cha liana cha a kaw tyuh tyh na ta. Ei hmotua penawhzy kha hmo khao vei hr’aw sala a hropa avypa maih cha mo-ai a chhih leipa ama hluh chaimah. Thokhazy chhochhi cha ama kho awpa pasaih tyh va na. Biedopa a cha – Satlia nata Laihsa hmisiapa ama vaw hluh kaw. A hmisia viapa chhao pahno thaipa cha vei. Ama hmi nata poh-raoh a pha bailai ta, ama tobina chata apasiasa via heih. A hluh viapa cha Tlaikaopa cha ei ta, Viahpazy chhao achyhta ama y hra. Chatanachata daihti varo cha vaw sie hra ta.

Noh kha cha Class ei tlopa bahta hawh ha na ta. Ochhi a khaw hapa vata angia kachhie a chhih kaw ba ta. Ochhi thaby liata dyuchhai sakha ypa liana chata atyuh thlahha na ta. Cha nota chano pakha he apara kawpa ta avy ta, ochhi a khaw hapa vata buakha a duah ta, kei na vaw moh ta. Ei n’aw moh pataw na ta, a hrola aheih syulyu ha na ta. Dyuchhai sakha ngalah y ta, a vaw tyuh awpa a cha khiata cha ei kiapah liata a vaw tyuh thlyu awpa cha tloh ta, tahpa ta pacha na ta. Atyuh awpa cha khoh kaw taraw na ta, chahrasala ei kachhiepa kaw ta. Atyuna hropa a yleipa vata ei kiapah lia cha a vaw tyuh ha tlai ta. ‘Sir a lut tawh em ni’ tahpa ta na vaw hiahhri ta. “Aw” tahpa ta ngalah achhy na ta, ano chhao bie na chho pazi khao hra vei. Keima chhao pazao khao hra va na. Varopi bie achho leipa ta atyuh khoh pi ta, avy nona khata a hmisia kawpa ta ei hmopa vata a hmia cha moh chanei awpa khoh kaw taraw na ta, chahrasala ei kiapah liata khacha atyuh hapa vata sia kawpa a hmia cha moh thai khao va na. Chatawhcha ano cha Section B Room la cha a ngia haw ta.

Eima Class hry lia tahpa a cha tahpa pahno na ta, ei tha a vaw pawh via rili nga kaw. He noh he khazia tlyma Combined Class sai hnei pi ta, Section B la eima kei pahlyh no y, keimo Section la miah ama vaw pahlyh no y heih tah tyh ta. Ei kha cha Section B lata eima pahlyh nota atyuna ruapa sakha hmah y khao leipa ta. Ei lalao kaw. Atyuna sakha tluana, y va; ahnohla moh heih na, y heih va. Tla ei pua va tlyma tahpa ta ei palapalao kaw nota, chano pakha heta “Thianpa, hetah hian lo thu ve mai rawh,” na vaw tah ta. Moh na ta, pathoh atyuh ha ei ta, kei chhao ta papalih eima cha aw. Eima cha-ie kaw aw. Chahrasala atyuh ngiathia  awpa abyuh ha. Atyuhna hropa a y khao leipa vata. Chatanachata atyuh na ta. Ei kiapah liata atyuhpa cha ei vaw moh pasiapa cha thiapawh ta ei hmochiehpa, ‘Chhielei’ ei tah kawpa kha cha ta. Ei khapi ta liathih a vaw duah pa ta. Eima cha-ie kawpa vata Note la(roh) awpa ta charo nawpa aryhpaoh thai leipa ta. Achyhta roh na ta, a chalih ha na ta. Sakha ta la, ei pachana cha Blackboard la hlata ei kiapah liata atyuhpa sai  y ta, a rohpahahpa roh cha pawpi sahdo liata thlihhua naizualua kawpa ta a pathlipa hawh tlai ta a vaw zaw nga kaw ta.

Thla kha hlei vaw sie ta, thokhazy ta lathloh liatazy, Class Room liatazy bie na vaw chho holo hra ei ta. Nohchareih ta ei ngia a vaw ryh via nga kaw hra. Ama mohzy pahno hra vei sala, eima Class-mate zy hmi cha liahsa ei pahno ha ba hra. Noh kha cha keimo Section la miah avaw pahlyh heih ei ta. Kei ta ‘Chhielei ei tah kawpa cha keima tyuna la taruah vaw ngai lyma ta, ei kiapah lia tlai ta a vaw tyuh ta. Ei tha a pawh ngasa, chahrasala ano kiapah ei y nahta hmo hropa rai ei pacha thei tyh leipa deikua pei ei tah kaw. Bie a chho leipa na ta, ano chhao na chho hra vei. Pachutuhpa a y thlahhapa vata bierei awpa a ryhpaoh mah hra leipa ta. Kei ta bie ei chho leina chhapa deikua Tlaikaoreih(Mawreih) ei thai leipa vata tlao a cha. Chavata bie ei na chho awpa chhao apah-ruta ta ei ngiaroh kaw.

A lalao kawpa liata Pachutuhpa cha khotho la tawhta vaw aw ei ta. Kalihpi topa ta bie a chiavo holo ei ta, keimo deikua biereih raihrie ma pi. Bie a chho leipa cha a su va. Kheihta ma bie ei chho hra va i tahpa ta thata pacha na ta, varopi eima chalih tawhta bie na vaw chho ha tlai ta. “Thianpa, tunge i hming?” tahpa ta na hiahhri ta, “Zawngia” tahpa ta chho na ta, “Engtin a…?” vaw tah heih ta. Chho chanei heih na ta, pahnothai leipa ta. A roleipa bu liata ropa na ta, a rei dahzy pachu na ta. Ei khih thatihzy na hiahhri ta, chho na ta. Ano chhao a moh nata vaih, ei roleipa bu liata sia kawpa ta roh hra ta. Atahma la ei pahno pasia ha. “Mary, Dawrpui Vengthar”  a cha. A kuropa kuzo chhao a ngia kaw. A ao chhao nai zualua kaw ta. Ano cha viasa ei hnei tuachaipa a cha haw.

Chatawhcha khatinorai bie na chho lyma tyh ta, kei chhao palie lei thai’pa cha hra va na. Eima Class la miah ama vaw pahlyh rai rai khiacha keima kiapah lia atyuh hma lei awpa chi kawpa hawhta a vaw ngia tyh aw ta. Ei hro ei na palysa kaw tyh. Ano kiapah lia yta charei awpazy, thopi doh khoh awpa tazy na hrua tyh ta. A chahta alei thei leipa vata a kiapah liata charei tyh hra na ta.

Mary he a ydah nata atobina tawhta chyhsa khihsa theipa ama cha tahpa a pahno thei. Noh kha chysia atao chiehpa he a tao chanei lih-la vei. Noh chareih a thiehpa a vaw tobi thlahha khiah maw tah theipa a cha. Cha hawhta ano ta ei kiapah lia sai ro a ypa vata viasazy ta na vaw diah tyh ei ta. Ly cha a chhih kaw taraw ta, kachhie deikua a chhih kaw. Mary he keima dei ta “Chhielei” tah leipa na ta, mohropazy chhao ama vaw tah sai hra. Eima College pohpalohpa laihsa zydua hry liata chhao alaluah kawpa a cha hra. Thokhazy ta, “kheihta tao chita ma Mary heta a chakhoh thai?” tahpa tah na hiahhri tyh ei ta.

A nano kaw, thokhazy ta cha Mary he na khoh kawpa hawhta pacha ei ta. Kei deikua la Mary heta ei na khoh aw tahpa a pangiasa rai rai va na. Kei cha thotlahpa tawhta puapa, khihsa riethei kawpa chhohkha-saw, hmi nah sa liata chhao mohropa hawhta a cha leipa, atobina chhao mo-sawzy hawhta aphapa atobi thei leipa tla cha na ta. Chavata Aizawl laihsa hmisia ngaitapa ta ei na pasahsa nawpa chhapa y leipa ta, ei na khoh hialia nawpa achhapa a ypa ta pahno va na. Pacha na ta, khapa hropa vata cha vei; Mary he a veihpi seih ta, kei, riethei sipasapa, viasa chhao a hnei leipa, awh hawhta a viavipa he na ngiachhie ta a mohta ta na uasapa tla a chapa ta ei pahno. Anodeikuala Mary he a hmisiana va dei cha leipa ta, viasa ei hnei lei nota na uasatuhpa, viasa ta na tao tuachaipa a chapa vata pasahsa na  ta, a kiapah liata ypa chhao ei ngia aryh kaw.

Noh nata thlazy vaw sie via ta, noh kha cha viasazy ta hmia eima pahno pha via thei nawpa ta eima Class cha Group sathoh lata pachhaih ei sihla, Chapaw nawh Football akhaih aw pi ta, Chano nawh ta Volleyball ama khaih aw, tahpa pachia pi ta. Cha eima biepathlupa hawhta phusa chhao tlaw kih sai thyu chyu pi ta, lyma pha kawpa pachhuah panohpa ta eima College Playground liata eima palao ha. Viasa pha kawpa Thangrosiama nata Rosangliana thlai hnei  na ta. Amozy nata Group sakha liata cha pi ta. Amo he Football akhaih tyhpa, athai viapa ama cha. Amo khokheina vata hmiala liata aduah pha hra na ta. A hmiatuachai liata keimo Group-A nata B akhaih pi ta, 4-2 ta pahnie pi ta, kei ta Goal sakha ei pangia hra. A ei nona liata Group B nata C akhaih ei ta, B ta C cha 3-2 ta pahnie ei ta. A ei thohna liata keimo nata C akhaih heih pi ta. 2-2 ta a kho pi ta. Point duasu tawhta keimo nata B cha Final eima khaih ha.

Final Match liata eima thachha raihrie kaw ta, 2-2 ta eima kho tawhta kei ta Goal kha pangia heih hra na ta. Tlo thei awpa eima chapa vata eima tha a pawh kaw. Eima tha deikua a chha kaw sai. Ei thachha kawpa vata Goal-keeper cha keima vyuhpa ta ara awpa ta a kei thla na ta. Kei ta a kao cha vaih na ta. Daihti chhao a chha daihma ha. Cha nota Group B la tawhta athai via chaipa Liansanga cha Defence Line chaphiepa ta Ball a za ngiakhei ha ta. Ano nata keima ngalah y pi ta. Eima viasa nawh pakha hmah vaw chadai pha khao veih ei. Ei duana su tawhta a kaw pasua na ta. Liansanga phei thaby liata Ball cha a kei zaw hnao na ta, patu ha na ta. Liansanga ta Ball chapie awpa a chhuah nga kawpa ei patu hapa vata Ball chapie khao leipa ta, ei hnapasu cha tlao chapie haw ta. Ei hnapasu liata a chapie pataw nata dodieh thata a vaw zaw ta, ei nomei khai ha ta. Aduah awpa a chhuah na ta, tlao pao ha na ta. Ei hnapasu tawhta thi thata a vaw loh ta. Kheihta tao awpa a cha tahpa chhao pahno thai khao va na. Viasazy cha a vaw ra pakhy chaihmah ei ta. Ama nopo kaw sai. Liansanga chhochhi cha pei tah ngasa ta, buakha hah-lei ngiahthaina na haw nga kaw ta. Atheih lata na paziasa ei ta. Thi alohpa chhao a vaw pahah via ha hra.

Chyhsa hlupi ta na chado ei ta, cha nota ao nai zualua kawpa ta, “ A na em, entinnge i awm., I tha em…?” tahpa ao thei na ta. Ei mo kaw padeih na ta, ei vaw moh pasiapa cha ei kiapah ta liata Mary a vaw tyuh thlahhapa cha hmo na ta. A hmiaphao tawhta a nopo kaw tahpa ei pahno thei. “Pasa hlei vei, ei pha thlahha…”  tahpa a kaw chhy na ta. Mary chata a Ruma diehpa, a rohpahah ngaitapa ta ei hmia liata thi abaipazy cha azyh-zyhta ta hru ta, pathai nga kaw ta. Eima viasa nawh cha achalih khai ei ta, Mary ta ei na-uasa nga kawpa cha sai chyu ei ta. Buakha y nata khapa ma ama pahno tlyma ama zydua ta rahao ei ta, ama kuzy chabaih ei ta. Mary ta kha tlupo ta ei na uasapa kha a nano tah ei ta, ama rahaopa a cha nata pangiasa na ta. Mary chhao a noza pa kaw hrapa ta ei pahno. Chahrasala ei na uasapa cha basai hlei vei.

Varopi eima paha tawhta kei chhao kaw thyu thei hra na ta. Ei luh deikua a pahiah kaw. Akhaih pazao khao hlei leipa ta, daihti cha pachhasa ha hra ei ta. Keimo cha Champion Team  eima cha haw. Thangrosiama ta na cha-ao ta, dusawta ta a kaw di ha pi ta.

Lyma raina daihti eima hnei awpa cha ta. Ei tha a thyu ngai ta. Viahpakao liata ei nga chaipa, T-Shirt vyhpa, a hmia liata Iron Maiden tahpa nata Jeans chaopasy ei hneichhohpa nata Converse pheiky aky na ta. Mohropa hawhta atobina hnei vei hr’aw sala, ei paloh a tlah kaw. Ei mothlaw liata Mary pahneih sili nga kawpa hmopachhi nga kawna chota Hostel puasai na ta. Mary cha thlai hmo awpa ei hnabeiseih kaw nota zawpi zasah hry liata thlai hmo va na. ‘A kaw tlo mah leipa ma a cha va i..’ tahpa pachana chota pakhata ta moh pasia heih na ta, hmo pyly va na. Thangrosiama a vaw ngia ta, ei kiah liata a vaw tyuh ta, rei leipa liata Mary chhao apara kawpa ta a vaw ngia hra ta. A ngia ngasa. Viapakao saih-lawpa, Jeans chaopasy rahpa nahta Burma Slipper a vaw ky ta. A vaw ngia pataw nata, viasa thokhazy cha kaw rahao ei ta, ama kuzy chabaih ei ta, ei kazy na vaw dy holo ei ta.

Period sakha eima pachha pataw nata, lyma raina program cha thlai vaw pathao ei ta, eima zydua ta eima ly kaw sai. Ku chabaihpa nata rahaopa ta daihti hmah pi ta. A hmiatua chai liata chapaw liata Best Player lyma rai awpa a cha. A hnabeiseih tiarah va na, Thangrosiama tlyma Rosangliana tlyma ama cha awpa ei pangiasa chai. Phuahtuhpa ta, “Player rohnah kawpa eima hneipa he Class chata vahneina cha ta, a hrona chhao i leipa ta a kaovaihtuhpa chyhsa riahphapa a cha. Ano cha…”  tahpa ta lyma cha vaw chaba ta, keima na vaw pangai lyma ta, na vaw pie ha ta. A thata rahao ei ta, alyma cha Viachha (Chhangthawp) tlai kha a cha. Ei dao pataw nata a chhu parai chaihmah ei ta, achhapa ha hra. Mary chhao apahnei chaihmah hra.

He zydua he rah-ma hawh deita a cha ha ba. Daihti ko sahkha hmah lei hra sala, my thei awpa cha vei. Atanoh taihta chano hmisia kawpa ei tyh khiata cha, ei mothlaw liata Mary hmo na ta, rohpahah kawpa roh ei thei khiata cha Mary Ruma rohpahah kha chhohso lia a thieh rili tyh. Chyhsapa pachana liata cha a pachhaih thei awpa lyu leipa pi ta, chasala daihti vaw sie ta, hrochhoh atyh heih khao lei awpa tlao eima vaw chhaih haw.

Keima chata la vaduana chhao vahneina cha ta, sipasa ei chapa vata kyhpachatuhpa ei tyhna tlao vaw cha ta, yrupa ta ypa chhao my thai lei awpa Mary nata eima tyhna tlao a vaw cha. Cha zydua hlata Mary hawhta chano veihseihna a hneipa, pathluana hnei leipa ta rietheipazy cho liata ngiachhiena ahneipa chyhsa y khao hra va tlyma i..? Ei vaduana daihti liata  noza hmiachhie chhao pacha leipa ta, zasah hry liata na pyhtuhpa, Mary kyhpachana hawhpa he mohropazy ama tyh hr’aw va tlyma, kei chata la soh chai ta, my a ru ngasa. Atahma he Mary kha khapa ma taosala, kheihta y hr’aw va tly ma..?

(He Article he Pasaipha Annual Magazie 2010, MSO Sub-Headquarters, Shillong taopa liata papuapa cha ta. Article ei rotuachaipa a cha. Viasa hluhpizy ta he Article pha tah kaw sai ei ta. He article tawhna he ta thata keima liata thapawhna nata pahana ei na pie. He he ko 2oo8, B.D. ei pazao tuano, ei yru kaw ta ei ropa a cha. By A. Zawngia.)

He article (theory) he ko 2008, B.D. ei za pazao thaoh no, ei yru kaw nota ei pachana liata a vaw ngiapa a cha

Leave a comment