Rahtopaw

                 “Rahtopaw” he chyhsa hluhpi ta pahno ngyu leipa aw pi ta, keima chhao ta ei pahno beih leipa a cha. Cha hawhta ahyhmah eima pahno leipa thatih cha ei theina papua ta vaw reih awpa achhuah na ta, adoleinazy a ypa ta a cha khiala ado viapa pahno awpa achhuah aw pi ta; adoleina a y leipa tlyma, a hluh viapazy ta ado thlahhapa hawhta eima pyh thei khiala Marareih chata mohchho sakha vaw poh viapa hawhta ei pacha aw.

Rahtopaw

Historical Background

He pawpi moh ama reipa he ei khata hmah thei beih leipa na ta, charopa liata hmo mah hra va na. Chahrasala a moh hnei lei awpa hawhta deikua pacha leipa ta, mohchho a hnei thlahha awpa ta pangiasana hnei na ta. Khitly daihti liatazy pahno via awpa ta ei pachapazy chhao ei vaw saohiah tyh hra. Chahrasala ei hiahhrina cha ahyhmah ta na chhy theipa y tla leipa ei ta, kao kha lata ei hnabei chhao a vaw dy pa kaw. Anodeikuala, mohropazy cha pahno viapa hawhta pacha hra ei sihla, ama pahno leipa vata maochhie thai awpa cha leipa ei ta. Kei chhao pahno leipa na ta, chavata palôh ei patlah lilaw heih.

He pawpi he a moh hmah eima pahno leipa vata khati tawhta ma eima rah liata a chi vaw ngia ta, khati kô tawh khata ma eima hmô pathao tahpa chhochhi cha mohropazy hiahhri via awpa chhao a chapa ta pahno va na. Chavata he pawpi thatih liana heta cha pahnopa rakha liata kei he a thatih (Research) a vaw laichadai tuachaipa ei cha thlahhapa ta ei pahno. Kei ta he pawpi thatih ei vaw laichadaina he kô 1998 tawhta tla a cha hra.

Pachana na pietuhpa

Hmo he chhapa a y leipa ta eima pachana liata a vaw ngia thlahha leipa ta, pachapazi hra ma pi. Chavata he pawpi thatih rei awpa heta pachana na pietuhpa thatih chhao palasa awpa abyuh hialiapa ta ei pahno.

Kô 1995 tawhta Aizawl liata College kiahpathao hra na ta. Kô kha ta ei kha tlyma, ei no tlyma cha eima rah lata chhuti ei kaw tlô tyh hra. Kôno kôthôh ei vaw y tawhta cha keima liata ryhtlypa hawhta ei vaw hnei kaw ba hra. Anodeikuala ei khitly daihti liata ei ngiaroh kaw tyhpa sakha cha, viasa hnei lei daihti liata viahpazy ta ei kiapah liata ama tyuh pathlei aw tahpa he a cha. Cha hawhta eima ngiaroh kaw nota laihsa hmisia kawpazy ama vaw tyuh nata  deikua cha, lathlôhzy he a pachhoh viapahchai khiah maw, tah thei awpa ta Aizawl/Siaha zy a vaw hnia kaw heih tyh ta, eima lyna aki kaw tyh. Cha hawhta pachapahria lei kawpa ta ei khitlyna 1998, January thlapa liata hmo tlopa chata he atahma Research ei taona a vaw thaona a cha.

Saduthliepa hawhta Laihsa chhielei kawpa he ei kiapah liata a vaw tyuh ta. Bus aparipa vata Typi ‘S’ liata pati eima nie daihti liata ano cha nie thei leipa ta. Buakha eima vaw sie nata a rairuna cha na vaw chho ta. “Ei pyh puah ka che ta, ei rie ei na thei dah…!” na vaw tah ta. Bus ara nga kawpa liata ypa eima chapa vata ei pachakhei nawpa chhao pahno leipa na ta. Pacha na ta, kha hawhta ei na chho na chhapa kha, a pyh puah ta, a vei chhi kaw, satliapa kiapah liata vei awpa a kachhie vata a cha nata pangiasa na ta. A hnohta, “Ei nu, na ka a pachhiesa rai khah y. Ka khodah hawhta vei thlahha mah y,” kei tah na ta. Cha bie ei kei chhopa cha a tla tlao chhie via ha ta. Na vaw moh, pahkie; buakha y ta, na vaw moh heih; pahnei ta a hrola a heih syulyu ha heih, tah ta. Ei pacha nawpa chhao pahnothai khao va na.

A ra lyma pi ta, ano amo hra vei; kei chhao amo hra na. Pacha na ta, rei lei awpa ei reih hapa ta pahno na ta. Reihpha a kei chei heih na ta, pahnai leipa ta. A ka cha a pachhie via rili ta. Ei pacha nawpa chhao pahno thai khao va na. Cha hawhta varopi eima ra tawhta Bus cha vaw paduasa ei ta, “Pazo sah khohpazy cha ta, pazo nama sah thei,” vaw tah ei ta. Kei cha za chô hra na ta, he laihsa deikua za chô hlei vei. Pacha na ta, ‘rah sihna sakha he lyu sala, pypuah a pha kaw na, tah sala, akachhiepazy a zie y via thlyu na,’ tah na ta. Cha hawhta ei tlua ngahaino ta he pawpi ‘rahtopaw’ ei vaw tahpa he hmôchho na ta. Lyu na ta, Bus chhôh la aza angiakhei haw na ta.

Laihsa chata thazei kawpa ta a vaw tyuh thlahha ta, bie a kei chho na ta. “Ei nu, he sihnapa he pypuah a pha kaw. Vaw chanaoh na ta, na py liata vaw thu na ta, a vaw pha thlahha aw,” kei tah na ta. Ei na vaw zo ha tlai. A pha cheingei awpa hnabeiseih hlei leipa na ta, bie ei reichhei tlamawpa reihpha cheina hawhta ei taopa tla a cha. Chatanachata, a py liana chata thu na ta, aly kaw. He daihti liata deikua cha a vaw pasai kaw ta, a viahpakaozy ty khaipa ta apy cha vaw dao ta, ei hnabeiseihpa hawh tlai ta he tawhta cha kachhiena rai rai hnei khao vei. A zie y viapa cha ma a cha hra tly, a rairuna cha rei khao leipa ta. A reichhohpa cha, “Ei mo ei na ku dah” vaw tah ta. Kei ta, “Ei nu, na khodah hawhta amô la, abyuh khiala na vaw hnieh lyma mah y, amô awpa achhuah teh,” kei tah na ta. Chatanachata a vaw mô pathao haw ta. Ahnieh raihrie pi ta, eima vaw hrapa cha “Bawngkawn, Aizawl” a vaw cha thlah haw! He tawhna heta he pawpi he, a rohchhie kaw hra sala, kei chata cha yzie a vaw hnei lyma haw.

A pahrana, leilozy nata a kopizie

He pawpi he ahy ta hmah ta ‘angia kaw na’ ama tahpa pahno mah va na. O nata pawpi sahdô liata loh beih hra veih ei. A yna he lathlôh kiah, apohpa hry liata ei hmô via chai. Rahchhie buhhrupa liata chhao hmô awpa a y hra. Rah leilô pha kawpa nata leilô chhie kawpa liata chhao a y thei khai. A kôpa ydah he tlahsahpa nata alyu ei ta, azôh hawh daihma ta a zawh ta, a kôpa chhao lai kaw hleipa ta, a nai kaw. Chavata, si hropazy ngachhapa ta aduah ta, azôh he ahropazy hlata a seih viapa vata apopa hry tawhta a vaw chaluah patlua tyh. Ahnapa he khatinorai ta hroh sili kaw ta, a pah-nyu kaw. Pati liata nie tyhpa, Pudina nata alyu pa kaw.

A mohbina nata yzie

Reihapa hawta he pawpi moh he ei pahno leipa vata khatinorai ta pacha na ta. Ei khitlyna rah liata a y nata y leipa he ei pahnothei kaw. Mararah liata y ta, Mawrah la chhao hluh kaw ta, Assam, Tripura nata Meghalay rah liata chhao a y khai. Chavata, pacha na ta, rahto liata a ypa pawpi a chapa vata “Rahtopaw” tahpa ta ei vaw bi haw. Mohropazy ta na hlykhei hra vei ei sala, keima deikua cha he pawpi he “Rahtopaw” tahpa ta ei reih lyma ha ba aw.

Rahtopaw ngiana nata sôhnazy

He pawpi heta sohna a hnei kaw. Chyhsa hluhpi ta eima uasa leipa, sihna nata pawpi angia kawpa hluhpi a y. Rahtopaw he ahyhmah ta, “Aw, he pawpi he angia dah cha!” tah beih hra vei ei sala, angiana he lei hlei leipa ta, ataotuhpa kuzôthaina khatinorai ta a palasa tyh. A pawpi he lai kaw leipa ta, adi sili kaw. Pawpi rôh sano ta a pachhaih ta, amaihpa nata asaihpa a cha. Amaihpa he ary la y ta, lai via ta, asaihpa cha achô liata a pawh. A rôh he roh taochhyhpazy nata pakho thai rima awpa cha vei, angia kaw!

Rahtopaw nata Krizyhpazy hro

He rahtopaw tawhna heta pachana thata na pie ta, eima chata yzie a hnei kawpa ta pahno na ta, pachuna thata ei na pie.

Sakhana liata cha, ahyhma ta uasa hra vei eila, a pawngiana cha kha hnabeidy leipa ta kha a pawh tyh. Ataotuhpa Khazohpa cha khatinorai ta palyupalih ta, ano ta a taothei chhôhpa cha a pawngiana papawhsa awpa a cha. Cha hawhna tlai chata aly kawpa ta a pawh tyh. Keimo chhao heta mohropazy ta maniah uasa vei hra ei sala, maniah papyupahly hra vei ei sala, eima tha achhie awpa cha leipa ta, hnabei eima padysa hra awpa cha vei. Eima tao awpa, Abeipa palyupalih ta, ano chakaona raihria awpa cha eima theina zydua ta khatinorai ta eima hria awpa a cha.

Sanona liata cha, vaw uasatuhpa nata ahmah phahnaituhpa (keima hawhpazy) chata byhna a cha kaw. Alyna maniah pie ta, hro thapatlotuhpa a cha. Chyhsa ahyhmah ta phahnai leipa nata hmatlah cha leipa he vaw y hlei ma pi. Eima uasa lei vata nata pacha lei vata pahno leipa a cha. Chyhsa hluhpi ta mohropa saidah he pha lei kaw tyh. A phaleina la tawhta sai pathao tyh. Anodeikuala ahyrai ama thatih eima chu pasia khiatala, phahnaina nata ngiatlah chapa ama hnei chyu. He pawpi ta alyna maniah piepa hawhta khasaw ta eima reileipazy ta alyna maniah pie ei ta, keimo chhao cha hawhna chata ta mohropazy chata phahnaina hnei awpa eima chhuah awpa a cha.

Sathôhna liata cha, a kheihhawhpa leilô, ti nata rah liata rai a y thei khai. Rahchhiepa liata y thei ta, leilô pha kawpa liata a y thei. A kheihhawhpa leilô lia raita pyuh hra sala, a pawngiana cha tleih leipa ta, chi nano viapa ta pawh hlei vei. Rah pha liata a pawhpa hawhta rahchhiepa liata chhao a pawh thei thlahha. Cha hawhna hra chata keimo Krista angiapatuhpazy chhao eima y dah awpa a cha. Krizyhpa rah liata eima ypa tlyma, Krizyh leipazy rah liata eima ypa tlyma, Krista zituhpa eima chana cha kha eima palasa awpa cha ta, keimo hro tawhta Bei Zisu ama hmô thei awpa a cha.

Sapalihna nata achhachaina liata cha  apohpa hry liata pyuh hra sala, akôpa he nai kaw hra sala, disaopa ta y leipa ta, a vaw chaluah papua thlahha tyh. Keimo Ngiapatuhpazy hro lapi nata alyu kawpa ta ei pahno. Ngiapatuhpa cha reipasaona ta maniah chadô ta, riethei achhih kaw tyh. Chahrasala apohpa nata reipasaona ta maniah a disao awpa cha leipa ta, eima pahniesa awpa cha hra vei. Cha zydua cha eima tiah awpa nata cha hry tawhta eima duah papua awpa a cha. Reipasaona eima tiahna he hro thapatlotuhpa a cha tahpa kha a thei ei sih la. A zydua ta eima pahnie tita mohropazy ta keimo liata Krista a ypa kha tlao ama vaw hmo aw, tahna a cha.

Atlahpakyuna

Khizaw chyhsa hry liata a sochaipa ta pacha cha Biehrai liata Izarei Beipa Sawlamaw kha a cha aw. Ano ta cha khizaw noh nata daihtizy, achhoh liata a ypa – hrona a hneipa nata hneileipazy tawhta Abeipa rohnahna nata sona thata achu tahpa pahno pi ta. Keimo chhao heta Abeipa kuzothainazy, rohnahnazy he eima chu thei hra. Mohropazy ta ama pacha leipa nata rei beih leipazy he achu ei sihla, eima hro thapatlohtuhpa nata novahna maniah pietuhpa ama vaw cha thei, Rahtopaw tawhta eima chu awpa hawhna heta.

One comment

  1. Lark Kt

    A reih avaw pha thei dâh châ, âmoh pahnô leipa lyurâh(râhma) liata pawpi he ei vaw hmo nga kaw tyh hra…

    Âmoh eivaw pahno rai leipa acha hrai..nama tah na biepa ‘Râhtopaw’ tahpa he apha kaw. tahma tawhtala Rahtopaw tahpa ta ei pahno/aw bah hra aw…

    He hawhpa he râh chakua viapa liata a y khokaw pa ta ei pahno..

    Ngiapa tuhpazy hroh liata nohto moleina ta miah chado hrasala riachhie leipata Zisu angachha na chota eima sie hnolo awpa a cha hmeiseih tahpa ala kaw..

Leave a comment